Er is in totaal voor zo’n Eur7,000 miljard aan staatsteun voor ondernemingen aangekondigd in Europa en Amerika. De grootste overheidsinterventie ooit in kapitalistische vrije-markt maatschappijen.
Hoe dient deze interventie te gebeuren? Door middel van schenkingen aan bedrijven? Leningen? Investeringen,…?
Schenking is één van de korte termijn oplossingen waar NL voor kiest, middels de Tijdelijke Noodmatregel Overbrugging Werkgelegenheid (NOW). Een pleister. Een tijdelijke noodoplossing om het bloedbad van banenverlies en faillissementen op de korte termijn te stelpen. Even pas op de plaats, alles bevriezen tot na de lock-down en dan weer als vanouds doorgaan. Een pleister voor het bedrijfsleven betaald door alle Nederlanders, via tussenpersoon Mark Rutte.
Deze crisis is uiteraard echter géén kortstondige situatie; geen situatie die binair weer teruggaat naar 100% als vanouds. Zelfs als consumentengedrag en -bestedingen dat wel doen, zal de impact van deze crisis nog maanden, zelfs jaren door het Nederlandse bedrijfsleven heen galmen. Zonder verdere overheidsinterventie zullen faillissementen volgen en zich verspreiden door waardeketens met de snelheid van het virus dat ze veroorzaakt heeft. We kunnen als maatschappij besluiten het kapitalisme haar werk te laten doen. Een groot aantal bedrijven uit de bestaande garde valt dan om; een nieuwe lichting staat op. En ons sociale stelsel nationaliseert de kosten van het tijdelijke vangnet voor de getroffen werknemers, werknemers die via werkloosheid langzaam doorstromen van de omgevallen garde naar de nieuwe lichting.
In theorie werkt dat goed, darwinistisch kapitalisme ten voeten uit. Maar inderdaad, de werkelijkheid is complexer. Niet op z’n minst omdat een grote golf van faillissementen politiek niet wenselijk is. En ook ethisch gezien is het geen makkelijke keuze: Faillissementen als gevolg van keihard markt-concurrentie, OK; maar om onze bedrijven, veelal levenswerken van Nederlandse ondernemers, kopje onder te laten gaan als gevolg van een arbitraire gebeurtenis als een pandemie, dat lijkt een andere categorie; en noodzaakt dus een andere aanpak. Zeker voor het midden- en klein bedrijf. (wellicht minder voor de grote multinationals, wiens aandeelhouders veelal goed gediversifieerde professionele beleggers zijn. Hoewel: hoe kun je diversifiëren tegen een global pandemic? Hoewel2: what about onze pensioenen die door die beleggers beheert worden?) Dus, een goed overheidsbeleid voor de (middel)lange termijn is een beleid met compassie voor werknemers én bedrijf.
Maar hoe richten we zo’n (middel)lange aanpak dan in? Hoe kanaliseren wie die miljarden op de juist manier richting bedrijven? Nog meer schenkingen, zoals de NOW? Leningen? Investeringen? Zonder de noodgelden van de Overheid zou menig bedrijf vrijwel zeker failliet gaat. Dan is het in simpel rendementsdenken niet heel voor de hand liggend om een lening te verstrekken, of een schenking te doen. Wat veel redelijker klinkt is dat de geldverschaffer (dat bent U, wederom via uw middle man M. Rutte) meedeelt in de toekomstige vruchten van het voortbestaan van die onderneming. Dat betekent een investering, met een aandelenbelang als gevolg. De overheid als mede-aandeelhouder. En de vruchten die daar bij horen zijn de toekomstige winsten uit de onderneming. Maar dat niet alleen. Die vruchten voor de Overheid zijn ook, zoals voor elke aandeelhouder, stemrechten om de koers en beleid van het bedrijf te bepalen. Bijvoorbeeld door te sturen op meer diversiteit in bestuursfuncties; CO2 reductie; het opbouwen van financiële buffers voor toekomstige crises, etc.
Maar wacht eens even: Is dat niet stiekem gewoon gedeeltelijke nationalisering van de BV Nederland? Ja, dat is het. En is dat niet stiekem wat het handboek kapitalisme zegt dat we juist niét moeten doen? Ja, dat is het. Maar datzelfde handboek heeft nooit voorzien in een scenario met Eur7,000 miljard aan overheidssteun; een bedrag gelijk aan alle winsten van Europese en Amerikaanse bedrijven van de afgelopen twee jaar. Dat is wat er nu gebeurt. En dat is wat vraagt om Darwinistisch denken over kapitalisme zelf. Niet overboord gooien, maar wel verbeteren. Bovendien, en minder idealistische en zelfingenomen, het doel van een dergelijke regeling moet niet zijn om de Overheid permanent aandeelhouder te maken. Er kan een terugkoopmechanisme worden afgesproken. Een mechanisme waarbij ondernemingen, eenmaal weer op krachten, de aandelen van de overheid kunnen terugkopen tegen een markconform rendement. en de oorspronkelijke eigenaren weer volledig in het zadel zitten.
Nu is het moment aangebroken waarop de sociaaldemocratie de spanwijdte van haar vleugels dient te vergoten: Geen gratis geld voor bedrijven, maar de introductie van een geïnstitutionaliseerd en gestandaardiseerd sociaal vangnet voor bedrijven, in ruil voor een redelijk rendement voor de betaler. De verzorgingsstaat 2.0, zo je wil. Nu krijgt een persoon die buiten haar invloed om haar baan verliest een uitkering van de Overheid, als overbrugging tot haar volgende baan. Een bedrijf dat buiten haar invloed om haar klanten en voortbestaan verliest dient ook een handreiking te krijgen van diezelfde Overheid. Maar dat laatste wel op faire economische voorwaarden; fair naar U toe, brave belastingbetaler en eigenaar van dit mooie land. Schenkingen en andere blanco-check pleisters voor bedrijven zijn geen lange-termijn oplossingen in een trotse, kapitalistische sociaaldemocratie als Nederland. Markt-gedreven compassie voor het bedrijfsleven wél.